Hoe zorg je ervoor dat de mens met dementie voldoende eet en drinkt
Wie kan ons beter vertellen hoe het is om aan dementie te lijden en wat alle gevolgen hiervan zijn, dan de mens met dementie zelf. In die zin kunnen we zoveel van hen leren. Mensen geven soms haarscherpe analyses op hun situatie. Ik zal nooit vergeten wat een 93 jarige vrouw met vergevorderde dementie ooit tegen mij zei: ‘ik ga maar slapen, want dan is er nog wat, anders is er niks, dan heb ik toch wat te doen’.
Terwijl iedereen dacht dat mevrouw kampte met een apathie, leed mevrouw gewoonweg aan verveling, aan doelloosheid.
Dankzij haar zelfreflectie kreeg mevrouw een mooi benaderingsplan met een goede dagbesteding. Hierdoor nam de verveling af en haar levensgeluk toe. En heel eerlijk; deze analyses zijn eerder uitzondering dan regel. Ik kijk er niet meer van op. Helaas merk ik dat men dit doorgaans heel bijzonder vindt. En dit zegt meer over op onze kijk op de mens met dementie dan de werkelijkheid. Mensen met dementie blijven vaak lang betrokken bij hun proces.
Daarom sprak ik laatst Mieke en Susan over hun beleving van eten sinds de dementie. In hoeverre dit veranderd is. Mieke is 63 en lijdt aan frontotemporale dementie. Susan is 57 en lijdt aan de ziekte van Alzheimer. Zo waardevol om ervaringsdeskundigen te spreken.
Hydratatie
Sinds haar diagnose heeft Susan gemerkt dat het een uitdaging is om voldoende vocht tot zich te nemen. Haar echtgenoot probeert haar er vaak aan te herinneren, maar dit leidt steevast tot weerstand. En irritatie. Maar nadat ze een aantal maal opgenomen is geweest in het ziekenhuis ten gevolge van uitdrogingsverschijnselen, laat ze zich doorgaans met liefde begeleiden door haar echtgenoot. Onlangs heeft ze gemerkt dat de Doppler uitkomst biedt. Ze kan kleine glaasjes uitschenken en ziet aan de fles precies hoeveel ze nog moet drinken.
Het waarnemen van kleinere hoeveelheden (in dit geval een klein doppler fles) werkt doorgaans motiverend voor mensen met dementie. Een groot glas werkt vaak ontmoedigend. Evenals het waarnemen van grote porties eten. Daarom kan het goed werken om een groter bord te gebruiken. Hierop tonen de maaltijden kleiner, hetgeen stimulerend werkt. In ditzelfde licht kan het helpend zijn om een boterham in kleine stukjes te snijden.
Smaak
Zowel Susan als Mieke bemerken dat de dementie hun smaak- en geursensatie heeft veranderd. Dit komt veel voor. Veel mensen ervaren een smaakverlies. Hierdoor zijn we als omgeving al snel geneigd om naar de zout te grijpen. Jammer, want kruiden als gember en kerrie werken erg goed. Evenals Parmezaanse kaas op een soepje bijvoorbeeld. Een sterkere smaaksensatie zorgt voor meer herkenning. En meer eetlust.
Wist jij trouwens dat geur voor 80% (!) onze smaakbeleving bepaalt. Helaas gaat de werking van de neus na het 70ste levensjaar achteruit. Daarom is het ontzettend belangrijk om met kruiden en concentraten de geur van het eten te ‘verhogen’. Zo kun je ervoor kiezen om spek en ui mee te bakken bij de gebakken aardappetjes. Of een gerecht klaar te maken als gestoofde peertjes met kaneel. Dit zal de omgeving flink doen geuren. En hiermee de eetlust verhogen
Sensorische prikkels
Susan en Mieke merken allebei dat het proces van kauwen en eten aanzienlijk meer concentratie en inspanning vereist sinds hun diagnoses. Eten en drinken voelt meer als een taak/opgaaf, dan als een plezierige activiteit. Iets waarop je je moet focussen. En alle aandacht vereist. Het is de reden dat zowel Susan en Mieke er de voorkeur aan geven om alleen te eten. Bij sociale gelegenheden zorgen ze er zodoende voor om vooraf te eten. Met name eten in een restaurant is enorm uitdagend. De omgeving is onbekend, er zijn diverse geluiden, er is muziek. Dit leidt doorgaans tot een ‘zintuigelijke overbelasting’.
DEMENTIE IN THEATER DAG MAMA 1 & 2
BINNENKORT BIJ JOU IN DE BUURT!
Kauwen
De textuur van voedsel kan ook een uitdaging zijn voor mensen met dementie. Mieke is van mening dat het kauwen van taai voedsel, vooral vlees, te veel werk vereist. Het is haar niet de moeite waard. Zij nuttigt haar maaltijden graag vloeibaar, in de vorm van hartige of zoete drankjes.
Vanuit ergotherapeutisch oogpunt is het aan te bevelen om het eten te malen. Denk aan gemalen vlees in de vorm van een hamburgerpasteitje. Dit maakt het kauwen een stuk makkelijker. Hierbij is het wel belangrijk om rekening te houden met de wijze waarop het eten gepresenteerd wordt. Alles maar bij elkaar gooien en op bord draperen, is uiterst onaantrekkelijk en onherkenbaar.
Mijns inziens is kauwen anderzijds erg goed voor de mens met dementie. Het is een bewegingsactiviteit en we weten uit diverse wetenschappelijke onderzoeken dat bewegen er goed is voor onze hersenen. Ook kauwen. Dus indien er geen (medische) indicatie is om het voedsel te malen, blijf het zo lang mogelijk in vaste vorm aanbieden.
Tekenen van honger
Zowel Mieke en Susan merken beiden dat het een uitdaging is om hun hongergevoel te herkennen. Ze ervaren allebei een onaangenaam gevoel in de buik. Of zelfs buikpijn. Maar duiden het niet als honger. Derhalve vinden ze het helpend om de alle maalTIJDEN te noteren, zodat ze een verband kunnen bespeuren.
Aa1n eten gerelateerde herinneringen
Zowel Mieke als Susan merken dat ze vooral genieten van voedsel waar ze in hun jeugd al erg van genoten. Het roept aangename herinneringen op en de smaak is voor hen herkenbaar.
Herkenning is een belangrijke aspect voor de mens met dementie. Zo kan het heel waardevol zijn om tijdens de koffiemomenten een blikje Buisman op tafel te zetten of een koffiemolentje. Laatgenoemde biedt ook weer een activiteit waarbij veel geuren vrijkomen. Bonen malen.
Helaas wordt nog altijd in veel instellingen gewerkt met gaarkeukens. Terwijl het juist zo fijn en herkenbaar is voor mensen met dementie om de maaltijden op te dienen met mooie dekschalen en zilveren lepels. Let op: zorg het liefst voor lage dekschalen zodat mensen die rolstoelafhankelijk zijn ook in de schaal kunnen kijken. Vaak constateer ik dat zij tegen een hoge pan moeten aankijken. Ik vind dit echt triest.
Andere problemen
Dementie brengt ook de nodige visusproblemen met zich mee. Zo hebben mensen met dementie doorgaans moeite met het waarnemen van contrasten. Denk aan een wit bord op een wit placemat. Het kan zeer helpend zijn om dan een zwart placemat in te zetten, zodat de mens met dementie het gemakkelijker kan waarnemen.
Ook kunnen prikkels snel teveel zijn. Dus 3 soorten bestek, 2 glazen, en diverse hapjes hen er der, kan maken dat de mens met dementie het spoor bijster is. Zorg dan liever voor een overzichtelijke omgeving, waardoor de aandacht uitgaat daar waar het naartoe moet gaan.
Een ander zeer belangrijk punt vind ik dat”weerstand” omtrent eten vaak verkeerd geduid wordt. Geregeld zie ik dat familie of zorgverleners iemand vragen of ze iets willen eten en de mens met dementie ”nee ” antwoordt. Waardoor de maaltijd niet uitgeserveerd wordt. Met alle gevolgen van dien. Want ”nee” betekent vaak ”ik begrijp je niet”. Waardoor ze wel willen eten, maar nee antwoorden.
Daarom heb ik altijd een boekje bij mij met plaatjes van eten en drinken. En werk ik vaak met gebaren en eenvoudige instructies. Door te werken met visuals vergroot je de kans dat de mens met dementie je begrijpt. En de maaltijd tot zich neemt.
Een ander belangrijk punt wat ik wil meegeven dat deze ”weerstand” soms ook het gevolg is van een gebrek aan controle. Mensen zijn de regie kwijt. Ervaren geen controle meer op hun leven. En door eten of ADL te weigeren, pakken ze weer een stukje regie terug. In deze gevallen zie je geregeld dat een goed benaderingsplan ertoe leidt dat dit gedrag uitdooft en de mens met dementie weer met smaak gaat eten
Zet hem op! En mogelijk heeft hier ook wat aan met betrekking tot het kerstdiner
Liefs Sarah
Ouderenpsycholoog
DICHTERBIJ is een indrukwekkende theaterbeleving die je meeneemt in de val en wederopstanding van een huwelijksleven.
Dicht op de huid van de spelers, aan de rand van hun huiskamer, beleef je als nooit tevoren wat ons geluk in de liefde in de weg staat én ontdek je hoe we het tij kunnen keren.
Een revolutionaire theaterervaring gecreëerd door gepromoveerd psychologen en theatermakers, die jouw kijk op jezelf en de liefde voorgoed verandert.
Meer dan 300.000 stellen, singles, vrienden, vriendinnen, vaders, moeders, zonen en dochters bezochten de show van deze makers. Beleef het ook!
