Hoe ga je het beste om met de agressie van iemand die niet meer kan praten?
Wil je de nieuwste inspiratie ontvangen? Meld je aan via de volgende link: https://psychologieintheater.activehosted.com/f/5
Lieve mensen
Ik ontving dit weekend een hele mooie vraag van een zorgverlener, namelijk: wat moet je doen als een client agressief is, maar geen taal meer heeft. Hoe kan ik iemand dan corrigeren in zijn of haar gedrag?’
Ik vind dit een hele goede vraag. Immers, gedurende het dementieproces gaat iemands taalvermogens steeds verder achteruit.
En daar wij in de huidige maatschappij erg gewend zijn om te communiceren met woorden, stelt dit ons voor de nodige uitdagingen.
Wat allereerst erg belangrijk is om je te realiseren, is dat wanneer iemand naar jou uithaalt, verbaal en/of non verbaal, hij of zij op dat moment last heeft van een zeer actieve amandelkern. Ofwel, de amaydala – onze stressknop – staat aan. Knalt.
En dit maakt dat allerlei hogere cognitieve functies als verbanden leggen, logica, jezelf inhouden, van handeling wisselen, voor de persoon in kwestie vrijwel ontoegankelijk zijn geworden. Ze kunnen op dat moment niet meer logisch nadenken. Het is overleven. Dit maakt dat we op dat moment kunnen praten ‘als brugman’, maar waarschijnlijk bereiken we de persoon in kwestie helemaal niet.
Zodoende moeten we op dat moment allereerst een stap terug doen. Letterlijk. We moeten één of meerdere stappen achteruit zetten. Zodat we onszelf visueel naar de achtergrond verplaatsen. Het mooie hiervan is dat we het gezichtsveld van de mens met dementie vrijmaken. Mensen met dementie beschikken vaak over een kokervisie. Het is belangrijk dat we dit weten. Het beste kan ik het jou even laten ervaren. Doe het volgende: pak jouw handen en zet ze als een verrekijker op jouw ogen (als 2 wc rollen). Gelukt? Kijk nu even rond. Dit is voor veel mensen het gezichtsvermogen. En wanneer jij voor iemand staat, blokkeer je deze koker volledig. Met alle gevolgen van dien. Mensen voelen zich gevangen. Ze zien niks meer. Door een paar stappen achteruit te doen, komt de koker weer vrij. En kan de persoon weer ‘zien’. Maar dit is moeilijker dan we denken. We doen het vrijwel automatisch: voor iemand staan. Zeker wanneer iemand met zijn handen heen en weer beweegt voor jouw gezicht. Vrijwel automatisch pakken we de handen vast. Om onszelf te beschermen. Maar dit werkt enkel averechts. Hiermee maak je jezelf heel kwetsbaar en de persoon alleen maar ‘agressiever’. Zet dus een paar stappen achteruit.
Valt het jou op dat ik het woord ‘agressief’ tussen aanhalingstekens plaats? Het is namelijk onze interpretatie van het gedrag. En helaas, wanneer iemand de taal mist, interpreteren we er dikwijls op los. We worden hierin ook niet meer gecorrigeerd door de persoon met dementie. We zien iemand met zijn armen ‘maaien’ voor onze neus en denken vrijwel meteen: de persoon wil ons slaan. Had deze persoon erbij gezegd: ‘ga weg, stop, ik wil dit niet’, dan hadden we dit gedrag waarschijnlijk heel anders geïnterpreteerd: Als verdedigingsgedrag
THEATERSHOWS DAG MAMA 1 & 2 - SAMEN HET BÉSTE GEVEN
BINNENKORT BIJ JOU IN DE BUURT!
Een ander voorbeeld: stel iemand gooit een OBJECT naar jou toe, hoe interpreteer jij dit dan? Het gebeurde mij onlangs. Iemand gooide een handdoek naar mij toe. Interessant. Het roept de nodige vraagtekens bij mij op. En dit is goed. Vraagtekens plaatsen betekent dat we de situatie open tegemoet treden. Wat is er aan de hand? Mogelijk wilde de persoon mij helemaal niet raken met de handdoek, maar gewoonweg het object weggooien. Mogelijk raakte de handdoek aan een oud trauma. En lokte het zodoende agressie uit. Je weet het niet. Misbruik. Mishandeling. Fysiek of verbaal. Alles is mogelijk.
OBJECTEN kunnen gevoelens oproepen. Zelfs een tandenborstel.Wanneer iemand dit object jouw kant opgooit, hoeft dit helemaal geen teken van agressie te zijn. Daarom is een gedragsanalyse zo belangrijk. Want voor je het weet, vertel je jouw collega of familielid over dit voorval en ontstaat er onterecht het beeld dat de cliënt agressief is. En betreden we hem of haar vooringenomen tegemoet; ‘pas maar op, voordat je het weet krijg je weer een lamp tegen je hoofd gegooid.’ Zo ontstaat er al snel een mythe op de afdeling. En zodra we een mythe hebben gecreëerd over iemand, verdwijnt de ware persoon steeds meer naar de achtergrond. Linke soep.
Ogenschijnlijk agressief gedrag vraagt om een hele heldere analyse. Wat heeft geleid tot dit gedrag?
- Was het een OBJECT? (in dit geval de handdoek; wat vertelt dit ons over iemands verleden. En let op: dit verleden kan recent zijn, bijvoorbeeld de wasbeurt van gisteren, of heel lang geleden.)
- Was het de PERSOON? Is er iets in iemands uitstraling, stemgeluid, of houding dat agressie kan oproepen? Of doe je misschien denken aan iemand van vroeger? Is er sprake van projectie? Onlangs zei iemand tegen mij: ‘Ga uit de weg slet, je denkt toch niet dat ik je niet door heb, wat je doet met mijn man’. De persoon met dementie projecteerde overduidelijk iets uit haar verleden op mij. En dit is gunstig, Want dan kan ik iemand helpen bij de verwerking van ervan. Hiervoor is het wel nodig dat je de woorden niet persoonlijk opvat. Iets wat helaas toch veel gebeurt: ‘Dat mag u niet zeggen, mevrouw de Vries’. Ik vind dit een gemiste kans. Zie projectie als een kans om iemand te helpen bij de verwerking van oud zeer.
- Heeft het DAGPROGRAMMA geleid tot deze agressie? Regelmatig zie ik mensen overprikkeld en geagiteerd van een muziekmiddag terugkeren. Het wordt door velen ervaren als een fijne activiteit. Maar zeker niet door iedereen.
Waarom zijn deze analyses cruciaal? Als de agressie telkens optreedt rondom bepaalde mensen, activiteiten of objecten, stimuleer je ‘de hippocampus – amydala route’ bij de mens met dementie. Ofwel mensen gaan zich in het vervolg schrap zetten bij bepaalde stimuli. Het is aangeleerd gedrag, ja ook bij de mens met dementie. En dan ontstaat agressie steeds sneller en makkelijker. Een goede analyse kan dit voorkomen.
Maar goed, hoe handel je nu in het moment. Zoals ik hierboven schreef, doe een stap terug en wissel van positie. Sta jij tegenover iemand, ga direct naast iemand staan. Zij aan zij. En kies hierbij iemands dominante kant uit. Wat bedoel ik hiermee? Ga aan die kant van het lichaam staan, die door de persoon zelf als meest prettig wordt ervaren. Is iemand bijvoorbeeld rechtshandig, dan is dit vaak de rechterkant. Vervolgens spreek je de volgende woorden uit:
”Dit moet ophouden en wel nu! Meteen! Het is genoeg, klaar!”
En misschien nog wel belangrijker dan wat ik zeg, is HOE ik het zeg. Ik gebruik een krachtige energie. Ik hanteer stevige woorden. En ik ondersteun mijn boodschap middels non verbale signalen: ik beweeg mijn armen. En beweeg ze van de persoon af. Daar!
Ik laat heel duidelijk voelen dat ik aan de kant van de mens met dementie sta. En geef de boodschap af: het is genoeg!
Doordat ik aan de zijkant sta, voorkom ik dat de mens zich gevangen voelt. De persoon kan gaan en staan waar ze wil.
Wanneer ik dit zeg, antwoorden familieleden en zorgverleners vaak het volgende: ‘Maar ze is zo driftig, straks valt ze’. Ik kan dan enkel zeggen: het is wat het is. Je hebt geen keuze. De persoon heeft het nodig om te lopen. Om te ‘gaan’. Ik hoor dan ook geregeld mensen zeggen: ‘Pak de rollator. De rollator. Mevrouw de Vries. Uw rollator. U gaat zo vallen’. Laat het gaan. Onderdruk die impuls. We hebben een voordeel: als iemand woest is, wordt het lopen vaak stabieler. De pas wordt sneller. De balans wordt minder een probleem. De cerrebellum is namelijk erg actief.
En wat belangrijk is om je te realiseren, is dat de persoon kan vallen, maar je hebt geen keuze. Jouw aanwezigheid maakt de agressie enkel erger. Wat je wel kunt doen, is jouw hand met de palm naar boven houden en laaghouden (zodat iemand de hand ziet). Als ze jouw hand willen pakken, dan doen ze dit. Zo niet, dan niet. Misschien slaan ze jouw hand weg, en dit is ook mooi. Wanneer iemand geen woorden meer heeft, kunnen ze hierdoor toch met jou communiceren. Die kans heb je hen geboden. En dit is mooi.
Een tip: hou de vingers bij elkaar. Ook de duim. Zo zorg je ervoor dat ze niet 1 vinger pakken, met alle mogelijke gevolgen van dien
Zet hem op!
Ervaar in het theater wat dementie met jouw naaste of cliënt doet. En wij beloven je dat jouw omgang met dementie niet meer hetzelfde zal zijn.
Dag Mama is de veelgeprezen muziektheatershow over omgaan met dementie.
Je krijgt de krachtigste omgangsmethodiek in handen voor de mooiste momenten samen. Want er is nog zoveel mogelijk! Ontdek het nu in het theater. Herkenbaar, ontroerend en levensveranderend.
Dag Mama toert nog één keer door Nederland. Met wie ga jij?
