De eeuwige zoektocht naar de overleden ouders, hoe hiermee om te gaan?! Waardevolle tips

Worstelen in de praktijk

Als naasten en professionals worstelen we geregeld met de vraag hoe we moeten reageren wanneer de mens met dementie naar zijn of haar ouders verlangt. Naar huis wil. Een terechte vraag. Dit verlangen kan ons veel zeggen over hoe die ander zich voelt. En hoe we erop ingaan bepaalt uiteindelijk hoeveel we nog voor hem of haar kunnen betekenen. Gelukkig hebben we diverse goede omgangsvormen tot onze beschikking. Hieronder zet ik uiteen waar het verlangen naar de ouders vandaan kan komen en waarop we alert dienen te zijn in de omgang.

Gehechtsheidsgedrag

Dementie stelt je voor enorm veel problemen: je vergeet, raakt telkens belangrijke spullen kwijt, weet niet waar je bent of wie er voor je staat, verliest het idee van wie je zelf eigenlijk bent, raakt sneller overprikkeld, telt minder mee, wordt anders behandeld, verliest vrienden, kennissen, je baan, je rol als echtgenoot en zo kunnen we nog wel even doorgaan. Al deze problemen kunnen er logischerwijs toe leiden dat je je je in toenemende mate onveilig, ontheemd en angstig gaat voelen. Je kan simpelweg niet meer vertrouwen op jezelf. Dit maakt dat je meer en meer houvast gaat zoeken bij andere mensen en spullen. Ofwel: je gaat gehechtsheidsgedrag vertonen. Zo kun je je enorm gaan hechten aan een tas waar weliswaar niks (meer) inzit, maar die toch nog ”staat” voor wie jij ooit was en wat jij ooit belangrijk vond. Of aan een knuffel of een pop die je een gevoel van geborgenheid geeft. Of aan een zakdoek, aan sleutels, servetten of religieuze voorwerpen. Of je gaat je vastklampen aan de mensen in je nabije omgeving: je naaste, verzorgende of wie dan ook. Als gevolg loop je de hele dag achter ze aan of roep je om hun aanwezigheid.

Maar vaak gaat het niet alleen om de mensen en de spullen in het hier-en-nu. Juist niet. Evengoed en vaak nog sterker kun je je (opnieuw) gaan hechten aan de mensen bij wie je je ooit zo vertrouwd voelde: je ouders. Hele dagen ga je op zoek naar je vader of moeder. Je kunt het niet alleen. Je hebt ze nodig.

Ouderfixatie

Dit verschijnsel, deze drang naar de ouders, noemen we in de psychologie ook wel ‘ouderfixatie’. Hoewel dit gedrag vaak wordt bestempeld als ‘passend bij de dementie’ en een logisch gevolg van het ‘terug-rollend’ geheugen, moeten we er in veel gevallen meer betekenis aan verlenen. Het kan immers een belangrijke signaalfunctie vervullen: namelijk dat de mens met dementie zich niet goed voelt en naar de ouders verlangt in een poging zich beter te voelen. Om het gevoel van onveiligheid op te heffen.

Wanneer wij ervoor kiezen om aan dit (vreemde) gedrag voorbij te gaan, omdat we niet weten hoe we erop moeten reageren en/of erop vertrouwen dat het wel zal overwaaien, kunnen we niets voor hen betekenen. En als we die ander (goedbedoeld) proberen te corrigeren (‘maar mw. de Vries, uw ouders leven toch niet meer’, ‘hoe oud bent u zelf?’) slaan we de grond letterlijk onder hun voeten vandaan. Hiermee vergroten we hun gevoel van onveiligheid en angst .. en zal het verlangen en de roep naar de ouders enkel toenemen. Logisch. Deze mensen zijn niet gebaat bij een realiteitsorienterende benadering.

Maar hoe gaan we dan wel om met ouderfixatie? Gelukkig hebben we hiervoor een aantal waardevolle en effectieve technieken tot onze beschikking waarmee we op een goede manier ingaan op de intense emoties en behoeftes die onderliggend zijn. En we de mens met dementie kunnen helpen bij de verwerking hiervan (waarmee ‘probleemgedrag’ overigens in sterke mate kan afnemen). Vaak zijn we tot veel meer in staat dan we denken, mits we deze technieken durven toe te passen in het contact. En niet enkel proberen aan te sluiten bij de belevingswereld van onze naaste of cliënt, maar deze op eigen initiatief durven ‘binnen te treden’. Vaak zijn we gewend om enkel te reageren op de uitlatingen van onze cliënt of naaste. Hij/zij zegt of doet iets en wij reageren.